Του Αργύρη Αργυριάδη

Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω

www.alf.gr

Στις σύγχρονες μεταβιομηχανικές κοινωνίες, η έννοια του κέρδους βρίσκεται ψηλά στον αξιακό μας κώδικα. Από νεαρή ηλικία μαθαίνουμε για το «νόμο» της προσφοράς και της ζήτησης. Ο «νόμος» της ζήτησης – σε αδρές γραμμές - μας λέει ότι όσο αυξάνεται η τιμή ενός προϊόντος, μειώνεται η ποσότητα που ζητεί ο αγοραστής, ενώ όσο μειώνεται η τιμή αυτού του προϊόντος αυξάνεται η ποσότητα που ζητείται. Τοιουτοτρόπως, ο νόμος της προσφοράς περιγράφει ότι όταν αυξάνεται η τιμή ενός προϊόντος αυξάνεται και η ποσότητα που προσφέρει ο παραγωγός, ενώ η μείωση της τιμής έχει ως συνέπεια τη μείωση της ποσότητας που προσφέρεται. Συνεπώς, στόχος κάθε παραγωγού είναι να βρει την ποσότητα η οποία μεγιστοποιεί το κέρδος του.

Τα ανωτέρω πράγματι, ισχύουν σε ένα θεωρητικό πλαίσιο, όταν η ζώσα πραγματικότητα κινείται … γραμμικά. Τι συμβαίνει, όμως, σε περιπτώσεις κρίσεων; Κατά πόσο διαταράσσεται η «αγορά» όταν εξωγενείς παράγοντες ρυθμίζουν τη ζήτηση και την προσφορά; Πριν ένα χρόνο, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού είδαμε τις τιμές των αντισηπτικών και των μασκών να πηγαίνουν στα ύψη. Τιμές προϊόντων και αιτούμενες ποσότητες αυξήθηκαν με γεωμετρική πρόοδο. Κάτι αντίστοιχο βιώνουμε και σήμερα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και όσα γράφονται για πιθανή επισιτιστική κρίση οδηγούν τιμές και ζήτηση στη … στρατόσφαιρα.

Τα ερωτήματα που γεννώνται, όμως, είναι αρκετά. Το κράτος οφείλει να παρεμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις ή πρέπει να αφήνει μόνη της την αγορά να «αυτορρυθμιστεί»; Και εάν παρεμβαίνει πρέπει να πράττει τούτο με διοικητικές και ποινικές κυρώσεις; Και ποιος θα ορίζει πότε ένα κέρδος είναι εύλογο και πότε όχι; Η έννοια της αισχροκέρδειας δαιμονοποιεί το κέρδος ή τις συνθήκες υπό τις οποίες κτάται το τελευταίο; Οι απαντήσεις δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όσο κάποιοι νομίζουν και σίγουρα δεν είναι ίδιες σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στην Ελλάδα, η πρώτη νομοθεσία κατά τη αισχροκέρδειας προβλέπονταν στον Βαυαρικό ποινικό νόμο του 1834 επί Βασιλείας του Όθωνα, ο οποίος αργότερα αναμορφώθηκε με τον νόμο ΓΩΑΖ του 1911. Μέχρι τη θέσπιση του νέου Ποινικού Κώδικα (Ν. 4619/2019), η αισχροκέρδεια ήταν ποινικό αδίκημα (άρθρο 405 ΠΚ) και προέβλεπε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή σε όποιον εκμεταλλευόμενες την ανάγκη άλλου, αποκτούσε κατ’ επάγγελμα ή κατά συνήθεια ωφελήματα δυσανάλογα μεγάλα σε σχέση με την παροχή του. Η δυσαναλογία της παροχής εκ μέρους του δράστη έπρεπε να ήταν εφικτό να γίνει αντιληπτή από οποιονδήποτε λογικό άνθρωπο, υπό την έννοια ότι η ωφέλεια που αποκόμιζε ο ένας αντισυμβαλλόμενος σε βάρος του ετέρου υπερέβαινε το μέτρο που κατά την ανταλλακτική πίστη ήταν φυσικό και αναμενόμενο να αποκομίζει. Μέσα από αόριστες αναφορές βλέπουμε την προσπάθεια του νομοθέτη να περιορίσει φαινόμενα αθέμιτης κερδοφορίας σε περιόδους που οι ανάγκες των πολιτών είναι ιδιαίτερα αυξημένες.

Σε αντίστοιχο πλαίσιο κινήθηκε η ελληνική πολιτεία, τα τελευταία χρόνια, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της πανδημικής κρίσης και του πρόσφατου πολέμου. Αρχικώς με την 20.03.2020 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου και πρόσφατα (αρχές Μαρτίου) με το ν. 4903/2022 γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισής φαινομένων «αθέμιτης κερδοφορίας σε περιόδους κρίσης», μέσω προστίμων που ξεκινούν από 5.000€ και φθάνουν το 1.000.000€. Το τι ορίζει ως αισχροκέρδεια ο νόμος είναι ενδιαφέρον: απαγορεύει μέχρι τις 30.6.22 την αποκόμιση μικτού κέρδους από την πώληση οποιουδήποτε προϊόντος ή την παροχή οποιασδήποτε υπηρεσίας που είναι απαραίτητη για την υγεία, τη διατροφή, τη διαβίωση, τη μετακίνηση και την ασφάλεια του καταναλωτή, όταν το περιθώριο μικτού κέρδους ανά μονάδα υπερβαίνει το αντίστοιχο περιθώριο μικτού κέρδους ανά μονάδα προ της 1ης.9.2021. Χρονικά όρια εν πολλοίς αυθαίρετα που καταδεικνύουν την αγωνία του νομοθέτη να ελέγξει την αγορά.

Στο εξωτερικό τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπάρχει αντίστοιχη νομοθεσία περί αισχροκέρδειας. Το θέμα ρυθμίζεται μέσα από το δίκαιο του ανταγωνισμού που απαγορεύει την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά, την εναρμονισμένη πρακτική μεταξύ των επιχειρήσεων κλπ. Αντιθέτως, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ υπάρχουν διατάξεις περί αισχροκέρδειας (Profiteering) που απαγορεύουν τη σημαντική ανατίμηση (price gouging) προϊόντων κρίσιμων για τη διαβίωση του ανθρώπου (φαγητό, νερό, ενέργεια, κατοικία) σε περιπτώσεις εθνικών κρίσεων και διαπιστώνεται μέσα από την παραβίαση συγκεκριμένων αγορανομικών διατάξεων.

Ο μύθος των αυτορρυθμιζόμενων αγορών έχει προ πολλού καταρρεύσει. Τα κράτη, όμως, επιτελούν σήμερα λυσιτελώς το ρυθμιστικό τους ρόλο;

Του Αργύρη Αργυριάδη

Του Αργύρη Αργυριάδη

Δικηγόρου

www.alf.gr

To 2022 ξεκίνησε με βίαια και πρωτόφαντα εγκλήματα. Την περασμένη εβδομάδα προστέθηκε η είδηση της δολοφονίας ενός παιδιού 7 ετών από τη μητέρα του και το σύντροφό της. Δεν είναι η πρώτη παιδοκτονία που προκαλεί σάλο. Ωστόσο, αυτή έχει κάτι το απόκοσμο πέραν της απανθρωπιάς της πράξης. Το παιδί είχε «χαθεί» εδώ και 5 χρόνια μέχρι που τα οστά του βρέθηκαν στο μπαλκόνι (!) της μητέρας του. Η τελευταία απέκρυπτε την πραγματικότητα ισχυριζόμενη σε φίλους και γείτονες ότι το παιδί είχε μετοικίσει στο εξωτερικό, όπου ζει ο βιολογικός πατέρας του.

Μέχρι εδώ το ζήτημα θα συγκλόνιζε μεν αλλά δεν θα έθετε σε αμφισβήτηση κρατικές δομές λειτουργίας αλλά και την ίδια τη Δικαιοσύνη. Πολλά εγκλήματα συγκαλύπτονται για ένα διάστημα. Δεν μπορείς να καταλογίσεις ευθύνες στους ποικιλώνυμους αρμοδίους. Ωστόσο, στην κρισιολογούμενη περίπτωση υπήρχε μια ουσιαστική διαφορά. Το φονευθέν παιδί είχε αδελφή, η οποία συστηματικά κακοποιούνταν. Το τελευταίο, ως γεγονός, αποκαλύφθηκε το 2018 ύστερα από καταγγελία της οργάνωσης «Χαμόγελο του Παιδιού» και του διευθυντή του σχολείου όπου φοιτούσε. Αποκαλύφθηκε, επίσης, ότι 10 χρόνια πριν η ανωτέρω οργάνωση είχε παρέμβει για καταγγελία που αφορούσε τη θύτρια (ανήλικη τότε) μητέρα. Ουδείς, όμως, μπήκε στον κόπο να αναζητήσει το φονευθέν παιδί.

Τα γεγονότα αμείλικτα. Το πρόβλημα υπήρχε επί μακρόν στο συγκεκριμένο σπίτι. Η οργανωμένη πολιτεία κώφευσε επί μακρόν μέχρι που ανακαλύφθηκε το έγκλημα. Αντί να δούμε τις αιτίες της κρατικής αβελτηρίας ξεκίνησε το σύνηθες παίγνιο της κίβδηλης αναζήτησης ευθυνών. Η αρμόδια υφυπουργός – δίχως κανείς να της έχει προσάψει συγκεκριμένες ευθύνες – έδειξε με το δάχτυλό της την Εισαγγελία Ανηλίκων Αθηνών. Η τελευταία με ανακοίνωσή της δήλωσε ότι «έπραξε στο έπακρον το καθήκον της όταν το έτος 2018 υπήρξε καταγγελία κακοποίησης της αδελφής του άτυχου παιδιού. Η τελευταία με άμεσες ενέργειες της Υπηρεσίας [κοινωνική έρευνα, αφαίρεση επιμέλειας από τη μητέρα της κλπ] απομακρύνθηκε από το περιβάλλον που ζούσε και ακολούθησε η διαδικασία ένταξης και φιλοξενίας της σε κατάλληλη δομή προς τούτο».

Οι δημόσιες αλληλοκατηγορίες δε βοηθούν. Αυτό που έχει σημασία είναι να δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας. Και τούτο ξεκινάει από τον έγκαιρο εντοπισμό του προβλήματος. Τις τελευταίες ημέρες – μετά το σάλο που προκάλεσε το συγκεκριμένο περιστατικό – αποκαλύφθηκε ότι 40 περίπου παιδιά απουσιάζουν αδικαιολόγητα από τα σχολεία της Αττικής. Στην ουσία αγνοούνται! Τι κάναμε για αυτά τα παιδιά; Γιατί με ενσυνείδητη αφέλεια δηλώνουμε όλοι ότι πέφτουμε από τα σύννεφα όταν διαβάζουμε στις ειδήσεις τέτοια λυπηρά γεγονότα;

Το πρόβλημα δεν θα εκλείψει εάν γείτονες, σχολείο, συγγενείς δεν ευαισθητοποιηθούν περισσότερο για το θέμα. Το ζητούμενο παραμένει να αποκτήσουμε όλοι μεγαλύτερη ενσυναίσθηση για τον δίπλα μας, ιδίως για τα παιδιά. Στις σύγχρονες κοινωνίες οι αποστάσεις μίκρυναν. Οι στέγες μπορεί να συνενώθηκαν, όχι όμως και οι καρδιές. Τα λόγια του Αντώνη Σαμαράκη επιβεβαιώνονται περισσότερο παρά ποτέ…

Του Αργύρη Αργυριάδη

Δικηγόρου

www.alf.gr

Από τις ανατολικές υπώρειες του Ταΰγετου, από τη μικροσκοπική σήμερα, αλλά ιστορική Σπάρτη, έλαχε στο πανελλήνιο να ακούσει μεγάλες αλήθειες. Πολλοί τις γνωρίζαμε αρκετοί τις φανταζόντουσαν. Μόνον οι φανατισμένοι και οι ψεκασμένοι θεωρούσαν (και θεωρούν) ότι η χρεοκοπία της χώρας το 2010 ήταν είτε προϊόν ξένης συνωμοσίας είτε αποτέλεσμα πολιτικής απόφασης του Γιώργου Παπανδρέου και των συνεργατών του.

Ούτε βέβαια οι αιτίες της χρεοκοπίας έπρεπε να αναζητηθούν στα …. δάνεια της ελληνικής επανάστασης. Η χώρα μας, στις αρχές του 2000, συγκαταλέγονταν στα πιο ισχυρά οικονομικά κράτη της γης. Με όλες τις παθογένειες που κουβαλούσαμε, η επακολουθήσασα χρεοκοπία δεν ήταν νομοτελειακή. Δεν την κουβαλούσαμε στο DNA μας. Ήταν επίκτητη, προϊόν πράξεων και παραλείψεων μιας πολιτικής ηγεσίας που προτιμούσε την εικονική πραγματικότητα του playstation από τη ζώσα πολιτική.

Τι έγινε στη Σπάρτη; Στο απροσδόκητο περιβάλλον μιας σύσκεψης για τον παγετό και τα εσπεριδοειδή ένας πρώην υφυπουργός με το περίλαμπρο επώνυμο Δούκας (ποτέ δεν κατάλαβα γιατί όσοι διατέλεσαν βουλευτές και υπουργοί επί χρόνια δεν επιλέγουν να προσφέρουν «τα φώτα τους» στον ιδιωτικό τομέα και προτιμούν να συνεχίσουν να είναι κρατικοδίαιτοι περιοριζόμενοι στο ρόλο του δημάρχου μιας μικρής επαρχιακής πόλης) και ένας νυν υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης (Σπήλιος Λιβανός) θύμισαν στο πανελλήνιο όχι μόνον τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 (με τους 84 νεκρούς !) αλλά και τον πολιτικό αντίκτυπό τους. Η κυβέρνηση Καραμανλή κινδύνευε να χάσει τις εκλογές – μολονότι είχε ξεκινήσει από θέση φαβορί – υπό το βάρος των καταστροφών, των θανάτων και της κρατικής αβελτηρίας. Τότε ήρθε, ως από «μηχανής θεός», η «έμπνευση» να μοιράσουν αφειδώς και χωρίς διαδικασίες χρήματα (μετρητά παρακαλώ και όχι πίστωση σε λογαριασμό δικαιούχων) σε όσους δήλωναν πυρόπληκτοι. Σε «όποιον μας έλεγε καλημέρα», όπως δήλωσε ένας εκ των συμμετεχόντων στη σύσκεψη στο Δημαρχείο Σπάρτης, «μοιράζονταν λεφτά με τις τσάντες», όπως υπεύθυνα δήλωσε ο αρμόδιος τότε υφυπουργός οικονομικών Δούκας, για να καταλήξει ότι «επρόκειτο για εποποιία που κάνει όλους εμάς υποδεέστερους», ο μέχρι πρόσφατα υπουργός Λιβανός.

Η ΝΔ έσπευσε να τους διαγράψει γιατί υπενθύμισαν μια περίοδο που όλοι θέλουν να ξεχάσουν. Την περίοδο που οδήγησε στη χρεοκοπία. Μόνον τους πρώτους εννέα μήνες του εκλογικού 2009 – επί διακυβέρνησης ΝΔ - οι δημόσιες δαπάνες υπερέβησαν τις προϋπολογισμένες κατά οκτώ δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ τα δημόσια έσοδα ήταν μικρότερα εκείνων που είχαν προϋπολογιστεί κατά 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Ο προϋπολογισμός έπεφτε έξω πάνω από ένα δισ. ευρώ το μήνα, με αποτέλεσμα μόνον το 2009 η Ελλάδα να έχει καθαρό δανεισμό πάνω από 36 δισ. Ευρώ! Κάθε μέρα που ξημέρωνε, η χώρα προσέθετε 100 εκατ. ευρώ στο δημόσιο χρέος της. Και μετά κάποιοι ζητούσαν τα ρέστα για τη χρεοκοπία μας και καταψήφιζαν απερίσκεπτα τα μνημόνια.

Η συζήτηση για τα πραγματικά αίτια της χρεοκοπίας δεν έγινε ποτέ. Ούτε βέβαια για τα λάθη στην αντιμετώπιση της κρίσης που προκάλεσε, τα αμέσως επόμενα χρόνια. Κάποια στιγμή, όμως, πρέπει να γίνει με ψυχραιμία και νηφαλιότητα. Για να μην ξανακάνουμε τα ίδια λάθη.

Του Αργύρη Αργυριάδη

Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω

www.alf.gr

Από την αρχή του 2017 αποφασίσθηκε να δίνονται ονόματα σε χαμηλά βαρομετρικά/διαταραχές, οι οποίες αναμένονται να επιφέρουν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στη χώρα. Ακολουθώντας την πρακτική Ευρωπαϊκών Μετεωρολογικών Υπηρεσιών (π.χ. Βρετανικό Metoffice), η ονοματοδοσία αποσκοπεί στο να διευκολύνει την μεταφορά της πληροφορίας στους πολίτες, ώστε να λάβουν, στο μέτρο του δυνατού, όλα τα απαραίτητα μέτρα/προφυλάξεις για την προστασία της ζωής και της περιουσίας τους. Η αρχή έγινε με την εξαήμερη κακοκαιρία Αριάδνη (05-11/01/2017).

Πέρυσι, τέτοιο καιρό, ήταν η Μήδεια που νέκρωσε τη μισή χώρα. Φέτος, ο εμπνευστής των ονομάτων είχε περισσότερο σκανδιαλιάρικη διάθεση. Εκουσίως ή ακουσίως κατέδειξε ότι σε τούτη τη χώρα, η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Αντιθέτως, η συλλογική απελπισία αποτελεί σύνηθες συναίσθημα όταν η κρατική μηχανή δοκιμάζεται και … αποτυγχάνει.

Στο δημόσιο διάλογο που ακολούθησε έμφαση δίδεται στο συντονισμό και στην ενίσχυση του περιλάλητου «επιτελικού» κράτους. Πρέπει να είμαστε από τις λίγες χώρες που θεσπίσαμε και αυτοτελές υπουργείο για την «πολιτική προστασία». Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες τα ζητήματα προστασίας του πολίτη είτε στον τομέα της δημόσιας τάξης είτε στην «πολιτική προστασία» ανήκουν σε ένα υπουργείο: στο υπουργείο Eσωτερικών. Και τούτο διότι δε θεωρείται ότι το κράτος μπορεί να συντονίζει φυσικές καταστροφές ή έκτακτα καιρικά φαινόμενα από αίθουσες συσκέψεων ενός υπουργείου. Αντιθέτως, απαιτείται επιτόπια παρέμβαση. Συνεπώς, επιλέγεται ως λύση η αποκέντρωση και ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης με πόρους και διακριτές αρμοδιότητες. Ακολουθώντας αντίστροφη πορεία θα μας πάρει αρκετό χρονικό διάστημα για να ακολουθήσουμε τα ξένα υποδείγματα.

Εύλογα θα παρατηρήσει κάποιος ότι στη χώρα μας ούτε η τοπική αυτοδιοίκηση εμφανίστηκε ιδιαιτέρως αποτελεσματική. Οι πλημμύρες στη Μάνδρα Αττικής που είχαν ως αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε μεγάλες αποζημιώσεις η Περιφέρεια Αττικής για την ψυχική οδύνη που προκλήθηκε στους συγγενείς θυμάτων από τον πνιγμό οικείων τους είναι γεγονός σχετικά πρόσφατο. Τούτο, όμως, δεν δύναται να αλλάξει τη συνολική εικόνα. Μπορεί να υπάρχουν ικανοί και ανίκανοι «άρχοντες» στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Εμείς, άλλωστε, τους εκλέγουμε. Το μοντέλο διοίκησης, όμως, δεν μπορεί να εξαρτάται από προσωπικές ανεπάρκειες και αβελτηρίες αλλά από δομές και διαδικασίες.

Η μεγάλη απομυθοποίηση ήλθε από την παταγώδη αποτυχία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ο πιο ακριβοπληρωμένος «ιδιωτικός» δρόμος (Αττική Οδός) αποτέλεσε εστία εγκλωβισμού για χιλιάδες οδηγούς για πάμπολλες ώρες. Η επιχειρησιακή αδυναμία καλοπληρωμένων συμβούλων και η έλλειψη επαρκών σχεδίων έκτακτης ανάγκης ξένισε πολλούς. Ίσως, όμως, έφερε πιο κοντά στην πραγματικότητα όσα κάποιοι περίτεχνα είχαν μυθοποιήσει. Η ιδιωτική πρωτοβουλία ούτε πανάκεια είναι ούτε μεσσιανικά χαρακτηριστικά διαθέτει. Για το λόγο, αυτό, απαιτείται κρατικός έλεγχος, εποπτεία και λογοδοσία. Και στον τομέα αυτό απαιτούνται ζωτικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Για να μη… λιώσει η ελπίδα μαζί με τα χιόνια.

Του Αργύρη Αργυριάδη

Δικηγόρου

www.alf.gr

Στο κοινοβουλευτικό σύστημα, η κοινοβουλευτική πλειοψηφία δύναται και πρέπει – από θεσμικής απόψεως – να λειτουργεί ως ενιαίο κέντρο εξουσίας με την Κυβέρνηση συμβάλλοντας στην υλοποίηση ενός συνεκτικού πλαισίου που συναπαρτίζει τη γενική πολιτική της χώρας, δίχως να υπονομεύει το ρόλο και τη λειτουργία, συλλήβδην, του κοινοβουλευτισμού, ως διακριτή μορφή μιας εκ των τριών εξουσιών. Η έκφραση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας διασφαλίζεται μέσω του μηχανισμού του κομματικού ανταγωνισμού.

Στην Ελλάδα, το κοινοβουλευτικό σύστημα αναγνωρίζεται ως συνθήκη του πολιτεύματος μετά το λόγο του Θρόνου το 1875, με τον οποίο εξαγγέλθηκε η αρχή της δεδηλωμένης. Η κοινοβουλευτική αρχή κατοχυρώθηκε ρητά στο άρθρο 89 του Συντάγματος του 1927 και εν συνεχεία στο άρθρο 78 του Συντάγματος του 1952. Τέλος, προβλέφθηκε ρητά στο Σύνταγμα του 1975 που ισχύει σήμερα, με τροποποιήσεις, στη χώρα μας. Στο πλαίσιο του θεσπισθέντος μονιστικού κοινοβουλευτικού συστήματος, η Κυβέρνηση δεν ευθύνεται πολιτικά έναντι του αρχηγού του κράτους, αλλά αποκλειστικά έναντι του Κοινοβουλίου. Ειδικότερα, στην Ελλάδα, το κοινοβουλευτικό σύστημα διακρίνεται από την υπερέχουσα θέση του πρωθυπουργού, με περιορισμένης ισχύος θεσμικά αντισταθμίσματα. Ένα από αυτά είναι η πρόταση δυσπιστίας (άλλως μομφής) που κατά τεκμήριο συνιστά το ισχυρότερο μέσο κοινοβουλευτικού ελέγχου που διαθέτει η αντιπολίτευση.

Η πρόταση δυσπιστίας μπορεί να κατατεθεί είτε συλλογικά κατά της Κυβέρνησης συνολικά είτε ατομικά κατά μεμονωμένου μέλους της (άρθρο 84 παρ. 2 εδ. α΄ Σ), αλλά όχι κατά υφυπουργού. Η πρόταση κατατίθεται κατά το άρθρο 84 παρ. 2 υποπαρ. 2 Σ από τους Βουλευτές, υπογεγραμμένη τουλάχιστον από το 1/6 του όλου αριθμού των Βουλευτών (50 Βουλευτές με την σημερινή σύνθεση της Βουλής των 300 Βουλευτών) σε αντίθεση με την πρόταση παροχής ψήφου εμπιστοσύνης, την οποία ζητεί η Κυβέρνηση υποχρεωτικά μία φορά μετά την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού και οποτεδήποτε άλλοτε το κρίνει σκόπιμο (άρθρο 84 παρ. 1 εδ. β΄ Σ). Κατά κανόνα η πρόταση δυσπιστίας προέρχεται από το κόμμα της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούν να υπογράφουν και Βουλευτές άλλων κομμάτων. Συνήθως, υπογράφεται από το σύνολο των μελών της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του κόμματος της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης με επικεφαλής τον Αρχηγό του.

Η πρόταση δυσπιστίας καθεαυτή εμπίπτει στο σκληρό πυρήνα του συντάγματος, δηλαδή στις μη αναθεωρητέες διατάξεις του και δεν μπορεί να καταργηθεί ή δυσχερανθεί από τον μελλοντικό αναθεωρητικό νομοθέτη. Ταυτόχρονα αποτελεί οργανωτική εξειδίκευση του προβλεπόμενου στο Σύνταγμα (άρθρο 85) μηχανισμού απονομής ατομικής και συλλογικής ευθύνης των μελών της Κυβέρνησης για πράξεις ή παραλείψεις κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Ειδικότερα στοχεύει στην αμφισβήτηση της νομιμοποίησης της ίδιας της Κυβέρνησης να συνεχίσει να ασκεί εξουσία λόγω ενός εξαιρετικού και θεσμικά σημαντικού γεγονότος (οικονομικού, εθνικού ή άλλου).

Ωστόσο, για να γίνει αποδεκτή από το κοινοβούλιο μια πρόταση δυσπιστίας απαιτείται η απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των μελών του, δηλαδή σήμερα τουλάχιστον από 151 βουλευτές. Συνεπώς, κάθε νουνεχής πολίτης αντιλαμβάνεται ότι μια πρόταση δυσπιστίας έχει νόημα όταν η ένταση των γεγονότων κλονίζει το κυβερνητικό αφήγημα, καταδεικνύει μια διλημματική αμφιβολία περί αποδοχής των κυβερνητικών επιλογών από την ίδια την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και ταυτόχρονα αμφισβητείται ευρέως από την κοινωνία.

Στη συνταγματική θεωρία δεν παραγνωρίζονταν στον παρελθόν η ισχυρή επικοινωνιακή λειτουργία μιας πρότασης μομφής. Τούτο, όμως, σήμερα δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται στο βαθμό που μια πρόταση μομφής στερείται ισχυρού κοινωνικού ερείσματος και απουσιάζουν παντελώς οι διαφωνίες για τις κυβερνητικές επιλογές εντός της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Άλλωστε, σήμερα το πολιτικό προϊόν είναι μαζικά διαθέσιμο μέσω του διαδικτύου και των social media, μάλιστα σε βαθμό αντιστρόφως ανάλογο των ποιοτικών χαρακτηριστικών που συνήθως το χαρακτηρίζουν. Για ποιο λόγο, λοιπόν, υποβλήθηκε η πρόσφατη πρόταση μομφής;

Πράγματι, η πρόσφατη επιλογή της αξιωματικής αντιπολίτευσης να καταθέσει πρόταση δυσπιστίας με επίκληση κυβερνητικής ανεπάρκειας στη διαχείριση της πανδημίας, της πρόσφατης κακοκαιρίας και της ακρίβειας εξαντλείται στο πλαίσιο της επικοινωνιακής εκμετάλλευσης ενός θεσμικού όπλου που το Σύνταγμα χορηγεί κυρίως για άλλους λόγους.

Η απίσχνανση των επικοινωνιακών ωφελειών μιας τέτοιας ενέργειας αποδεικνύεται τόσο από τα γεγονότα του σήμερα όσο και από την ιστορία. Οι προτάσεις μομφής τα τελευταία χρόνια ταυτίζονται με πολιτικάντικα πυροτεχνήματα. Ενώ μέχρι και την δεκαετία του ‘90 υποβάλλονταν με φειδώ και κυρίως για εθνικά θέματα ή ζητήματα που συγκλόνιζαν την πολιτική ζωή της χώρας, η μετέπειτα πολιτική πρακτική έδειξε μεγαλύτερη ευκολία στην υποβολή της και για λιγότερο σημαντικά γεγονότα. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να ατονήσει σταδιακά το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης, καθώς έπαψε να συνδέεται με κομβικά συμβάντα, με επιπτώσεις διαρκείας στη ζωή των πολιτών. Σημειωτέον ότι, στη μεταπολίτευση, καμία πρόταση δυσπιστίας κατά καμίας κυβέρνησης – και έχουν υποβληθεί 14 με την πρόσφατη – δεν έχει τελεσφορήσει. Τουλάχιστον σε σχέση με τον απώτατο σκοπό της, την ανατροπή της κυβέρνησης από τη Βουλή.      

Ξαναερχόμαστε στο ερώτημα. Γιατί τώρα και γιατί με αυτό το περιεχόμενο; Μάλλον διότι η αξιωματική αντιπολίτευση – παραδομένη στη ράθυμη διαδικασία της πολιτικής θεωρίας του «ώριμου φρούτου» - νιώθει πολλαπλή πίεση τόσο στο εσωτερικό της όσο και στην πολιτική κονίστρα, καθόσον η διαφορά της από το πρώτο κόμμα διευρύνεται ενώ από το τρίτο κόμμα έχει εξανεμιστεί. Μια τέτοια ενέργεια, όμως, στερούμενη επαρκούς πολιτικού υπόβαθρου αποτελεί μομφή προς την ίδια. Αναδεικνύει μια ζωτική αδυναμία άσκησης ουσιαστικής πολιτικής κριτικής και γόνιμης αντιπολίτευσης. Και όταν παρουσιάζεται υστέρηση στα βασικά καταφεύγουμε σε ευκαιριακές πολιτικές πρακτικές. Σε φανφαρόνικες προτάσεις δυσπιστίας υπό συνταγματικό μανδύα…