Από την Μαρία Μπουμάκη*

Τι είναι η σχολική προσαρμογή;

Προσαρμογή είναι η ικανότητα του ατόμου να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος.

Στην ουσία πρόκειται για μια μετάβαση στη ζωή του ανθρώπου από κάτι “γνωστό” και “οικείο”  σε κάτι “άγνωστο” και “μη οικείο” στο οποίο καλείται να ταιριάξει. Μια καινούργια δουλειά, ένα καινούργιο σπίτι, μια απώλεια ή η πρώτη μέρα στο σχολείο απαιτούν τη διαδικασία της ανθρώπινης προσαρμογής.

Έτσι σχολική προσαρμογή είναι η επιτυχής ανταπόκριση των παιδιών στις ακαδημαϊκές, κοινωνικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές απαιτήσεις που θέτει το σχολείο.

Με ποιους τρόπους εκδηλώνονται οι “δυσκολίες προσαρμογής” στο σχολείο;

Η δυσκολία προσαρμογής στο νέο σχολικό περιβάλλον μπορεί να εκφράζεται με διάφορους τρόπους όπως: έντονο άγχος, ανησυχία και έντονη κινητικότητα, γκρίνια και κλάμα, θυμό, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις (πχ κοιλιακοί πόνοι, γαστρεντερικές διαταραχές, αποχή από φαγητό, διαταραχές ύπνου, ενούρηση). Επίσης, το παιδί μπορεί να εκφράζει άρνηση να πάει στο σχολείο ή να μελετήσει τα μαθήματα του, να έχει χαμηλή επίδοση και τάση για απόσυρση (από δραστηριότητες ή/και άτομα).

Ποιαείναι τα αίτια που το παιδί δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο νέο του σχολείο;

Ένας από τους παράγοντες που επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο είναι ο φόβος για το άγνωστο. Η αλλαγή και η μετάβαση από το οικείο καθημερινό οικογενειακό περιβάλλον στο άγνωστο-ξένο σχολείο οδηγεί το παιδί σε μια νέα δύσκολη πραγματικότητα, στην οποία καλείται να προσαρμοστεί και να ενταχθεί. Ο αποχωρισμός από τους γονείς, η αλλαγή στο καθημερινό πρόγραμμα και τις καθημερινές συνήθειες, η απώλεια της αίσθησης “μοναδικότητας” που είχε το παιδί στο σπίτι, τα πολλά καινούργια ερεθίσματα, η κόπωση από τη νέα καθημερινότητα και τις νέες απαιτήσεις και το στρες των γονιών σχετικά με την επίδοση, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προσαρμογή του παιδιού και του προκαλούν εκνευρισμό και αίσθημα ανασφάλειας.

Καθαρά προσωπική υπόθεση...

Η ιδιοσυγκρασία του παιδιού παίζει σημαντικό ρόλο στην προσαρμογή του σε νέα περιβάλλοντα. Με άλλα λόγια το κάθε παιδί, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την προσωπικότητα του, απαντά με διαφορετικό τρόπο και προσαρμόζεται με διαφορετικό ρυθμό στη νέα πραγματικότητα. Οφείλουμε να σεβόμαστε, να ακολουθούμε το ρυθμό με τον οποίο το κάθε παιδί αφομοιώνει νέες εμπειρίες και να του δώσουμε κάποιο χρόνο έως ότου προσαρμοστεί στη νέα συνθήκη. Ο χρόνος προσαρμογής κάθε παιδιού στο σχολείο είναι διαφορετικός. Συνήθως, καθοριστικός είναι ο πρώτος ένας-ενάμιση μήνας. Αν η δυσκολία του παιδιού επιμένει και δε μειώνεται, τότε χρειάζεται η αξιολόγηση/παρέμβαση ειδικού.

Ο ρόλος του γονιού στην ομαλή προσαρμογή του παιδιού

Οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και με τις κατάλληλες πρακτικές μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν το παιδί τους σε αυτήν τη νέα εμπειρία.

Έτσι:

• Καλό είναι να κατευνάσουν πρώτα τις δικές τους ανησυχίες και το δικό τους άγχος σχετικά με τον αποχωρισμό από το παιδί τους. Πολλές φορές ο φόβος των γονιών δεν έχει να κάνει με το ίδιο το παιδί αλλά με δικά τους βιώματα,  δικές τους εμπειρίες και προβλήματα στο σχολείο (πχ. “Φοβάμαι ότι δε θα θέλει να μελετά, είναι ίδιος εγώ”). Οι γονείς χρειάζεται να είναι καθησυχαστικοί και να αποτελούν μια ασφαλή βάση για το παιδί στην οποία μπορεί να απευθυνθεί για να κατευνάσει το άγχος του. Το να είναι ένας γονιός υπερπροστατευτικός έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της συναισθηματικής εξάρτησης του παιδιού και την καλλιέργεια ανασφάλειας (“Για να είναι τόσο προστατευτικοί μαζί μου μάλλον κινδυνεύω στο σχολείο”).
• Βοηθά πολύ η εξοικείωση με το χώρο του σχολείου πριν την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Μια επίσκεψη γνωριμίας μαζί με το παιδί στο σχολείο ώστε να γνωρίσει και να εξοικειωθεί με το νέο περιβάλλον είναι μια πολύ καλή ιδέα!

Του μιλάμε για τη διαρρύθμιση της τάξης, για τη σχολική καθημερινότητα και του τονίζουμε τα θετικά στοιχεία αυτής της νέας εμπειρίας (πχ “Θα κάνεις νέους φίλους”, “Θα μάθεις καινούργια πράγματα”).

• Καλό θα ήταν λίγες μέρες πριν την έναρξη του σχολείου να προτρέψουμε το παιδί μας να ξυπνά πιο νωρίς ώστε να προσαρμοστεί πιο εύκολα στο νέο ωράριο.
• Είναι σημαντικό οι γονείς να διαθέτουν χρόνο για συζήτηση, αλληλεπίδραση και επικοινωνία με το παιδί  (πχ “Πώς νιώθεις που σε λίγες μέρες ξεκινά το σχολείο;”, “Πώς πέρασες σήμερα στο σχολείο;”, “Ποια ήταν η πιο χαρούμενη σου στιγμή;”). Κάντε το να νιώσει ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει άγχος και ότι κάπως έτσι νιώθατε κι εσείς τις πρώτες μέρες στο σχολείο. Ενθαρρύνετέ το να μιλήσει ανοικτά για τους φόβους του. Θυμίστε του καταστάσεις που φοβόταν παλαιότερα και τώρα έχει καταφέρει να τις ξεπεράσει.

• Τέλος, ένααπογευματινό πρόγραμμα με πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες δε βοηθά στην ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο. Το παιδί έχει ανάγκη απαραίτητα από ελεύθερο χρόνο και ξεκούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Καλή νέα σχολική χρονιά σε παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς!

* Ψυχολόγος με Μετεκπαίδευση στην Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια στην Ειδική Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Frederick, Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό σε ΣΜΕΑΕ.